ისტორია
გურიის ძველი ისტორიისა ჩვენ ძალზე ცოტა რამ ვიციტ, ვახუშტის
სიტყვით, „მზღვრის ამას მურიას“ აღმოსავლეთით მთა ფერსათი, სამცხე- გ
ურიას შორისი
და საჯავახოს სორისი, სამხრეთ ჭოროხის მდინარე და მთა მცირე, ფერსათიდამ ჩამოსული
დასავლეთ, აჭარა-გურიის შორისი ჩრდილოთ რიონი გურია-ოდიშს შორისი და დასავლით შავი
ზღვა“ გურია, როგორც ცალკე პროვინცია ამ სახელით ცნობილი ხდება VII ს-ის II
ნახევრიდან, გადამწყვეტი ბრძოლის წინ
გურიაში დაბანაკებულა მურვან ყრუ. გაუგონარ კაცს დღემდე გურიაში მურვანას
ეძახიან.
გურიელი პირველად მოხსენიებულია რუსუდან მეფის დროს VII ს-ში II ს-ში გურიელებთან პირველი ისტორიულად ცნობილი პიროვნებაა ვინმე კახაბერი, რომელიც ქართული მატიანეების ჩვენებით,1483წელს გარდაიცვალა. კახაბერს წარმოშობით ვარდანიძის საგვარეულოს აკუთვნებდნენ. ეს ძვარი თამარის დროიდან განაგებდა სვანეთის საერისთაოს.
მეფე გიორგი V ბრწყინვალეს დროს XV -სში მას ებოძა გურია, სვანეთში კი მის ნაცვლად გელოვანთა სახლი დაადგინეს.გურიის ისტორიის შესახებ ჩვენი ცნობების სიმწირე იმით უნდა აიხსნას, რომ გურია კარგად არ ყოფილა გამოკვლეული არქეოლოგიურად. დიუბუა დე-მონპერემ ფრიად მცირე ცნობები მოგვცა: მისი ადგილობრივი ნარკვევებიდან მეტ-ნაკლებად დამაკმაყოფილებელია და ისიც მხატვრულის მხრივ, შემოქმედის და ვაშნარის, ანუ როგორც იგი შეცდომით უწოდებს, უჯენარის ნარკვევი.
საინტერესოა საიდან წარმოდგა სიტყვა გურია, არსებობს რამდენიმე ვერსია:
1. ზოგი მიიჩნევს, რომ სიტყვა გურია „გურიაობიდან“ მოდის და „დაუცხრომელ სამყოფელს“ აღნიშნავს. ვახუშტი ბატონიშვილი მოგვითხრობს, როცა ლეონ აფხაზთა მეფე გახდა, გურულებმა აღარ ინებეს ოძრხის ერისთავის მორჩილება, „ გურიაობით“ განუდგნენ ადარნასე და აშოტ ბაგრატიონებს და შეურთდნენ ლეონსო.
2. თურმე ინდოეთის მეფეს შედათს წალკოტი გაუშენებია – ერი ღმერთად მიმიჩნევსო. დიდებულებმა დაუწუნეს – შენს ბაღს ანგელოზები აკლიაო. მეფეს სხვადასხვა ქვეყნებიდან „გურიების“ ( ლამაზი ხალხი ) ინდოეთს ჩამოყვანა უბრძანებია. ღმერთმა სასჯელი მოუვლინა კადნიერ მეფეს , მისი დაღუპვის. ეს ამბავი ქვეყნის პირზე შეკრებილმა „გურიებმა“ კავკასიაში შეიტყვეს და იქვე დარჩენა გადაწყვიტეს. თავის სამყოფელს კი გურია უწოდეს.
საქართველო გადაჭიმული იყო ნიკოფსიიდან დარუბანდამდე, გურია ნიშნავს -ე.ი.ქვეყნის გულიყო.
გურულები - ,,ვაჟნი და ქალნი მსგავსნი იმერთა ზნიტა, ქცევითა, სარწმუნოებითა, რჯულითა... შემოსილნი აგრეოვე და შუენირებითაცა,არამედ უმეტეს კეკელიანი და რბილი, ენა - ტკბილი-მოუბარენი, უმეტეს წიგნის სიტყვით, არამედ ქართულისავე ენისანიდა არა სხვისა. ბრძოლასა შინა შემომართებულნი…
